مدل سلسله مراتبی (AHP)[1]
این روش یکی از روش‌های پرکاربرد برای رتبه‌بندی و تعیین اهمیت عوامل است که با استفاده از مقایسات زوجی گزینه‌ها به اولویت بندی هر یک از معیارها پرداخته می‌شود. در باستان شناسی نیز متغیرهای گوناگون طبیعی و انسانی برای رسیدن به بهترین نتیجه مدل، اعتبار دهی یا وزن دهی می‌شوند. اعتبار بخشیدن یا نبخشیدن[2] به هرکدام از متغیرها در روش سلسله مراتبی انجام خواهد شد.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی یک روش قوی برای تصمیم‌گیری در شرایطی که معیاری‌های تصمیم‌گیریِ متضاد، انتخاب بین گزینه‌ها را با مشکل مواجهه می‌سازد. این روش ابتدا در دهه 1970 به وسیله توماس ال‌ساعتی پیشنهاد گردید (L. Saaty, 1980 به نقل از زبردست،1380: 53). فرایند تحلیل سلسله مراتبی، یکی از جامع‌ترین سیستم‌های طراحی با معیارهای چندگانه است. این تکنیک امکان فرموله کردن مسأله را به صورت سلسله مراتبی فراهم می‌کند و همچنین، امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را فراهم می‌سازد. از آنجایی که برخی شهرها، در بسترهای ایده آل ایجاد شده و توسعه می‌یابند، در هر پژوهش با توجه به چشم انداز طبیعی شاخص هایی برای تعیین مکانیابی بهترین محل برای شهرهای باستانی انتخاب می شود. برخی از شاخص‌ها عبارت‌اند از: الف) رده‌های خاکی، زمین مناسب، قنات، راه، رود، شیب زمین، ب) محوطه ها، وسعت محوطه ها، کاروانسرا. ابتدا به این شاخص‌ها با توجه به تأثیرپذیری آنها در مکانیابی وزن‌هایی اعمال می شود(در اعمال وزن ها از مدل‌سازی‌های ارائه شده برای تاثیر عوامل طبیعی بر مکان‌گزینی محوطه‌های استفاده می شود که برای هر متغیر جداگانه محاسبه می شود.).
برای استاندارد سازی لایه‌ها ابتدا تک تک معیارها مورد بررسی و مقایسه قرار می‌گیرند، عملیات محاسبه وزن ها و محاسبه ضریب سازگاری توسط نرم افزار EXPEAR CHOICE انجام گرفت. یکی از مزیت‌های روش AHP ، امکان بررسی سازگاری در قضاوت‌های انجام شده برای تعیین ضریب اهمیت معیارها است. سازوکارهایی که پروفسور توماس ال. ساعتی برای بررسی سازگاری در قضاوت‌ها در نظر گرفته است، محاسبه ضریبی به نام ضریب سازگاری است. این شاخصه باید از 1/0 کمتر باشد (مرشدی و همکاران،1389: 101-102).
[1] - Analytical Hierarchy Process
[2] - تغییر چشم اندازها، باعث تغییر در اهمیت متغیرها می شود. برای درک میزان اهمیت هر متغیر، باستان شناسی چشم انداز تأثیر هر متغیر را بر محوطه های انسانی می سنجند. بعد از سنجیدن میزان کارایی هر متغیر می توان در مدل سلسله مراتبی به متغیر، وزن و اعتبار مناسب را پیشنهاد داد.
سعید بیگی