شهرکی در فارس و مرکز حکومتیِ یکی از پنج بخش این استان در دوره ساسانیان . نام شهر برگرفته از بَیْ ـ شاپور در فارسی میانه به معنای «خدایگان شاپور» است (زوندرمان) و بعید می نماید که وِه ـ شاپور ، که در شهرستانهای ایرانشهر آمده است ، درست باشد (مارکوارت) . نام این شهر در تواریخ و متون مختلف اسلامی به صورتهای سابور (اصطخری ، ابن حوقل ، یاقوت حموی ) ، بشاور ( حدودالعالم ، حمدالله مستوفی)، بشاپور، شاپور و بشاوور (ابن بلخی) ضبط شده است .
کاوشگاه باستان شناسی . آثار تاریخی آن شامل بقایایی است از دوره های تسلط ایران باستان ، یونان ـ روم و هند باستان (بر بُست ) ، بعلاوه خرابه های ارکی باشکوه ، طاقی بسیار بلند با نماهای آجری و نقشهای هندسی ، و دیوارهای خشتی خانه های شخصی از دوره اسلامی . متخصصان باستان و خاورشناسان ، یادداشتهای جغرافیدانان و مورخان قدیم را گردآوری و تفسیر کرده اند و سیاحان اروپایی از اوایل قرن سیزدهم از خرابه های دوره اسلامی بست ، که بر سر راه قدیم کاروانروِ ایران ـ هند قرار دارد، بازدید کرده اند. اسناد باستان شناختی پیش از اسلام را نورمن هموند (1349ش / 1970)، مانفرد کلینکات (1353ش / 1974)، وارویک بال (1361ش / 1982) و ویلیام تراسدیل )1363ش / 1984) در دو دهه گذشته کشف و گزارش کرده اند. آثار دوره اسلامی ، بر خلاف این گونه اسناد که زیرتپه های شنی روان کویر سیستان مدفون مانده ، در کویر و حاشیه رودها همچنان پابرجاست . مؤلفان ایرانی و عرب از ثروت این شهر قدیمی اسلامی سخن گفته اند. پس از حمله مغول و جنگهای میان ایران و هند در قرون دهم ـ دوازدهم و آخرین ویرانی بست در زمان نادرشاه افشار در 1150، این ناحیه آباد به دشتی بایر تبدیل شد. در 1324ش ، سازمان عمرانِ دره هیرمند ـ ارغنداب برای آبیاری و احیای مناطق حاشیه ای این دو رود، به قصد کشاورزی در آنها، اجرای طرحی را آغاز کرد. پس از آنکه نیروهای شوروی سابق افغانستان را در 1358ش اشغال کردند، فعالیتهای باستان شناسی و زیست محیطی متوقف شد.
نوشته : دکتر باربارا هلوینگ (باستان شناس با گرایش دوران آغاز نگارش و آغاز ایلامی ، رئیس بخش ایران در موسسه باستان شناسی آلمانی اوروسیا و ایران در آلمان و کاوشگر میهمان و مسئول ایجاد بانک سفال(
برگردان : دکتر صادق ملک شهمیرزادی (انسان شناس با گرایش پیش از تاریخ ، بازنشسته هیت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران ، سرپرست و مجری «طرح بازنگری سیلک»
فلات مرکزی ایران دارای هویت جغرافیایی کاملا مشخصی است و محدوده آن توسط بلندی هایی که آن را احاطه کرده اند مشخص گردیده است که عبارتند از رشته کوه های البرز با قله دماوند در شمال و رشته کوههای زاگرس در جنوب باختری و جنوب. هر دو این رشته کوهها مانند سدی طبیعی سپری دفاعی را در جنوب باختری در برابر نفوذ فرهنگ های سرزمین های پست
سر آرنولد ویلسون (۱940 - ۱884) نظامی و دیپلمات انگلیسی در خاورمیانه و هند بوده است. او همچنین بر کشف نخستین چاه نفت خاورمیانه در مسجدسلیمان در سال ۱۹۰۸ نظارت داشته است.
او از سال ۱۹۰۹ تا ۱۹۱۱ کنسول انگلیس در خرمشهر و اهواز بود. از سال ۱۹۱۱ تا ۱۹۱۲ را برای انجام ماموریت تهیه نقشه آینده راه آهن لرستان و فارس گذرانید و از سال ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۳ معاون دوم کنسولگری بوشهر بود. وی در سال ۱۹۱۴ با درجه سروانی مامور جبهه جنگ شد. در خلال سال های ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۴ نیز ریاست کل امور اداری شرکت نفت ایران و انگلیس را بر عهده داشت. در سال ۱۹۲۴ به شرکت نفت ایران و انگلیس در لندن منتقل شد. چند سال بعد از شرکت نفت استعفا داد و چندی بعد نماینده مجلس بریتانیا شد. ویلسون در جریان جنگ جهانی دوم حین یک پرواز هوایی کشته شد. در اینجا گوشه هایی از سفرنامه او به هنگام دیدار از جزایر خلیج فارس را می خوانید:
نشریه دیلی تلگراف پیش از این فهرستی از قدیمی ترین شهرهای جهان را که زندگی هنوز هم در آنها جریان دارد، منتشر کرده بود و حالااین لیست را به روز کرده است. شهر تاریخی شوش که در تیرماه سال جاری به ثبت جهانی یونسکو رسید نیز به عنوان یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان در این فهرست جای گرفته و رتبه پنجم را به خود اختصاص داده است. در ادامه 20شهر از قدیمی ترین شهرهای مسکونی روی زمین که شهرهای خاورمیانه ای اکثریت آنها را تشکیل داده اند، معرفی خواهند شد.
یزد در طول تاریخ به چندین نام تغییر یافته است. ابن بلخی در کتاب فارسنامه که در قرن ششم هجری تالیف شده نام اصلی یزد را «کثه» نامیده و احمد بن حسین بن علی کاتب نیز در قرون نهم در کتاب تاریخ یزد نام کثه را تایید کرده و عده ای از مورخان نیز بنای شهر یزد را به یزدگرد نسبت داده و نام شهر را مربوط به او می دانند؛
جدول گاهنگاری مربوط به اولخر دوران اوروک و ورود به دوران تاریخی
کاوش های انجام شده در شهرسوخته استان سیستان و بلوچستان حاکی از رونق صنعت جواهر سازی در 5000 سال پیش در این منطقه از ایران باستان و در میان دیگر کشور های جهان است.
در کاوش های انجام شده، مهره های بسیاری از سنگ های لاجورد، عقیق، مرمر، فیروزه و انواع دیگر سنگ های گرانبها و نیمه گرانبها در مکان های مختلف شهرسوخته بویژه گورستان آن به دست آمده است که نشان می دهد مردم شهرسوخته به آراستگی اعتقاد داشتند.
سفال فراوانترین ، ارزانترین ، شکننده ترین و متنوع ترین کالای مصنوعی بوده که انسان باستان از دوران نوسنگی به بعد در اختیار داشته است . سفال عمده ترین وسیله برای حمل و نقل کالا و تنها وسیله برای پخت و پز ، انبار کردن محصولات غذایی کشاورزی و دامی و نگهداری آب بود . سفال به دلایل گوناگون از جمله تولیدی و صادراتی بودن و کاربرد آن در حمل و نقل کالاهای تجاری بهترین گونه فرهنگی در شناخت اقوام و جوامع به شمار می آید و برای مطالعه ارتباط میان واحد های مختلف یک فرهنگ منطقه ای از یک سو و فرهنگ های فرا منطقه ای از یک سوی دیگر ، اهمیت بسیار زیادی دارد .
