تاریخ جهانگشای جوینی ، مولف : عطاملک بن محمد جوینی ، به تصحیح : محمد بن عبدالوهاب قزوینی ، انتشارات هرمس 1387
در زمان پر حادثه مغولان ، کتاب های مهمی نوشته شده که هر یک دیدگاهی مجزا در مورد مسائل تاریخی دارند کتاب هایی مانند : جامع التواریخ از رشید الدین فضل الله ، زبده التواریخ از جمال الدین کاشانی ، تاریخ وصاف از شهاب الدین شیرازی ، الکامل فی التاریخ از ابن اثیرو ... . در این میان کتاب تاریخ جهانگشای جوینی جایگاه ویژه ای دارد . و به قول ادوارد براون : بی تردید بهترین و معتبرترین گزارش یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ جهان یعنی ظهور و گسترش ناگهانی قدرت مغول در سده سیزدهم میلادی را در خود جای داده است .
علاء الدین ابوالمظفرعطاملک بن بهاء الدین محمد جوینی از جمله بزرگ ترین مورخان و نویسندگان قرن هفتم هجری است .
وی فرزند بهاء الدین و برادر خواجه شمس الدین محمد ، صاحب دیوان و وزیر شهید بود که پدر و جد و خالش همه از دبیران و کتاب و نویسندگان فاضل شمرده می شده و در خدمت سلاطین می زیسته اند . عطاملک به ویژه در خدمت امیر ارغون – امیر مغول که مدت پانزده سال والی ایران بود – به سر بردهو به سمت دبیری استیفا و رسالت و کارپردازی موسوم بوده است .
خانواده صاحب دیوانیان یکی از قدیم ترین و مشهورترین خانواده های نجیب ایران بوده اند . نسب این خانواده به فضل بن ربیع معروف حاجب خلفای بنی عباس می رسد .
درسال 654 که هولاگو به ایران آمد به خدمت او در آمد و در سال 657 از سوی هولاگوحکومت بغداد به او مفوض گردید و بعد از مرگ هولاگو به نیابت سونجاق آقا برعراق و بغداد حکومت کرد که مجموعاً مدت حکمرانی او در بغداد نزدیک بیست و چهار سال بوده است .
در آخر او و برادرش شمس الدین در دوران پادشاهی اباقاخان دچار سعایت و دسیسه مجدالملک یزدی شدند وخانواده شان در سر این کار تباه شدند ولی در نهایت مجدالملک در دام پهن شده خود هلاک شد . ( شرح این واقعه در مقدمه عبدالوهاب قزوینی- ص لو آمده است . )
علاء الدین در شرح این مصائب وارده بر خود در اواخر عمر دو رساله نفیس تالیف نموده است یکی موسوم به " تسلیة الاخوان " و نام دیگری که متمم آن است نام آن معلوم نیست . و هر دو رساله از حسن اتفاق در کتاب خانه ملی پاریس موجود است .
بعد از مرگ اباقاخان، برادرش، سلطان احمد نکودر ( به گفته مرحوم علامه قزوینی تکودار بن هولاگو معروف به سلطان احمد می باشد .) به حکومت رسید و عطاملک و برادرش ایمن شدند .
اما چون بین تکوداربن هولاگو معروف به سلطان احمد بین او و برادرزاده اش ارغون بن اباقابن هولاگو اختلافی پدید آمد و ارغون را داعیه سلطنت در دماغ پیدا شد و نیز چون اکثرطوایف وفات اباقا را به صاحب شمس الدین نسبت می دادند چون در سنه 681 ارغون به بغداد رسید ، گفت: " بقایایی را که بر علاء الدین است و در زمان پدرم بوده طلب می دارم . " حتی دستور داد نجم الدین اصغر – پیشکار و نایب علاء الدین – را که به تازگی وفات کرده بود فرمان داد تا از خاک بیرون آوردند و در راه انداختند . چون این خبر به علاء الدین رسید ، بغایت متغیر و متألم شد و صداعی بر وی طاری گشت و بدان علت وفات یافت . این واقعه در چهارم ذی حجه در مغان اتفاق افتاد ، نعش او را به تبریز آورده در مقبره چرنداب دفن نمودند .
عطاملک جوینی نزدیک به 15 سال دبیر مخصوص امیر ارغون آقا یا ارغون خان بوده است . محمدقزوینی در تصحیح انتقادی خود از تاریخ جهانگشا ، متن اثر را به سه بخش یا جلد تقسیم کرده است .
جلد اول : در تاریخ چنگیز خان و اعقاب اوتاکیوک خان
شامل ، احوال مغولان پیش از خروج چنگیزخان ، ذکر یاساهای چنگیز خان ، ذکر ابتدای دولت چنگیزخان ، ذکر ابنای چنگیز خان ، حرکت چنگیز به جانب نخشب و ترمذ ، ذکر واقعه نیشابور ، ذکر جلوس پادشاه جهان ، قاآن ، ذکر جلوس کیوک خان در چهاربالش خانی و ...
جلد دوم : تاریخ خوارزمشاهیان
ذکر مبداء دولت خوارزم ، جلوس سلطان علاالدین محمد خوارزمشاه ، ذکر استخلاص مازندران و کرمان و ماوراء النهر ، جنگ دوم سلطان با کورخان ، ذکر خانان قراختای و احوال شورش های ایشان ، ذکر سلطان جلاالدین ، ذکر حرکت جلاالدین به سمت بغداد ، ذکر مراجعت سلطانان با گرجستان و ...
جلد سوم : در تاریخ منکوقاآن و هولاکو و اسماعیلیه
ذکر جلوس پادشاه هفت کشور (منکوقاآن) ، عدل نوشیروانی و احیای مراسم جهان داری ، ذکر محاسن منکوقاآن ، ذکر احوال هولاکوخان ، ذکر حرکت هولاکوخان برای فتح قلاع ملاحده ، نسخه فتح نامه الموت ، ذکر جلوس مستنصر ، ذکر حسن صباح ،
انتشار یافته برای اولین بار در این وبگاه
"ذکر منبع حرفه یی گری شما را نشان میدهد"